Türkiye’de faaliyet gösteren altı kamu bankasından biri olan Ziraat Bankası A.Ş., Osmanlı İmparatorluğu döneminde 1863 yılında Midhat Paşa tarafından kurulan Memleket Sandıkları’nın devamı niteliğindedir.
Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra ülke işgal edildikten sonra işgal edilen topraklardaki şubeler, Yunanlıların İzmir’de kurduğu “Ziraat Bankası Yönetim Merkezi”ne bağlandı. 1920 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılmasından sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin kontrolü altındaki yerlerdeki şubeler Ankara şubesine bağlanmıştır.
1922 yılında İzmir ve İstanbul teşkilatı Ankara’ya bağlanarak banka bütünlüğüne kavuştu. 1924 yılında çıkarılan kanunla banka, devlet kurumu olmaktan çıkıp anonim şirkete dönüştürülmüştür.
1975 yılında Hamburg’da temsilcilik, Kıbrıs’ta ise 3 şube açıldı. 1977 yılında bölge müdürlükleri kurularak yerinden yönetime geçiş başladı. 1981 yılında Türkiye’nin ilk banka müzesi olan Ziraat Bankası Müzesi kuruldu.
1988 yılında ilk kez tarımın desteklenmesinde tek bir bölge düşünülmüş ve Güneydoğu Anadolu Projesi bölgesindeki üreticilere bölgenin özelliklerine uygun kredi desteği verilmeye başlanmıştır. 1989 yılında ilk kredi kartı çıkarıldı, ilk ihtiyaç kredisi verildi ve altın (Ziraat Altın) satışına başlandı; Bankanın ilk yatırım fonu kuruldu. 2001 yılında Türkiye Emlak Bankası Ziraat Bankası ile birleşerek kapatıldı.
2001 Türkiye ekonomik krizinin ardından diğer kamu bankalarıyla ortak yönetim kurulu tarafından yönetilmeye başlandı ve bu uygulama 2005 yılında sona erdi.
02
İş Bankası
Temmuz 1924’te Bakanlar Kurulunu toplayan Mustafa Kemal, milli bir bankanın kurulması arzusunu şu sözlerle dile getirmişti: “Vatanı kurtaracak, yüceltecek tedbirlerin ilki, gerçek anlamda çağdaş ve milli bir bankanın kurulmasıdır. Halkın doğrudan itibarından ve güveninden doğan banka…” diye getirdi.
Cumhuriyet döneminin ilk milli bankası olan İş Bankası, Atatürk’ün direktifleriyle İzmir Birinci İktisat Kongresi’nde alınan kararlar doğrultusunda 26 Ağustos 1924’te kuruldu.
İş Bankası, ilk Genel Müdürü Celal Bayar’ın liderliğinde iki şube ve 37 çalışanı ile faaliyetlerine başladı. Nominal sermayesi 1 milyon TL idi. Bu sermayenin fiilen ödenen 250 bin TL’lik kısmı bizzat Atatürk tarafından karşılandı.
Bankamız, 9 Eylül 1924 tarihinde İstasyon Caddesi’ndeki ilk binasında düzenlenen törenle açıldı. Açılış törenine devlet erkanı, hükümet üyeleri, milletvekilleri, kordiplomasiler ile Ankara ileri gelenleri ve tüccarlar davet edildi. Davetli sayısı 150’ye ulaştığı için bu kadar kişiyi ağırlayacak salon bulunamayınca, davetliler gruplar halinde ağırlandı. Törende limonata ve kek dağıtılırken, bu açılış için toplam 120 lira harcandı.
Türkiye’de tüm bankacılık süreçlerinin yürütülmesi, endüstriyel kalkınmanın başlatılması, milli tasarrufların harekete geçirilmesi, temel ekonomik atılımların finansmanı ve kredi gereksinimlerinin karşılanması yeni kurulan bir ülke için hayati faaliyetlerdi.
Türkiye’de finans sektörünün yanı sıra sanayinin de gelişmesine büyük katkı sağlayan İş Bankası, kuruluşundan bu yana 300’e yakın şirkete iştirak etmiştir.
Portföy yapısı zamanla sadeleşen bankanın, Aralık 2022 itibarıyla finans, cam, enerji, teknoloji, sağlık ve hizmet ana kümelerinde faaliyet gösteren 29 şirkette doğrudan payı bulunurken, doğrudan ve dolaylı olarak kontrol ettiği şirket sayısı ise 20.000’dir. 113 adet olup, 136 adet şirkette doğrudan ve dolaylı ortaklığı bulunmaktadır. .
03
Anadolu Sigorta
Türkiye’de sigortacılığın temel kurumu, 1925 yılında Mustafa Kemal Atatürk’ün girişimiyle Türkiye İş Bankası önderliğinde kuruldu. Cumhuriyetin ilk döneminde sigorta sektörünün en önemli temsilcisi olan şirket, 1980’li yıllarda Türkiye’yi yeni sigorta kategorileriyle tanıştırdı. Türkiye’de paket sigorta sistemini 1983 yılında başlatan ve 17 farklı teminat sağlayan Mavi Sigorta, ilk kez poliçelerini satışa sundu. 1984 yılında Türkiye şartlarına uygulanan en kapsamlı hayat poliçesi olan “Geleceğin Sigortası”nı hayata geçirdi. 1991 yılında hayat branşı kanuna uygun olarak kurulan Anadolu Hayat Sigorta Şirketi’ne devredilmiştir. 2007 yılında Türkiye’de toplam prim üretiminde 1 milyar dolar barajını aşan ilk şirket oldu. sigorta şirketi oldu.
04
İTÜ
1773 yılında kurulan Mühendislikhane-i Bahrî-i Hümâyûn, III. Mustafa döneminde mühendislik eğitimi vermek amacıyla askeri okul olarak kurulmuştur. Amacı güverte zabitleri ve gemi inşa zabitleri yetiştirmek olan okul, Osmanlı’da batı referanslı ilk eğitim kurumlarından biriydi.
1795 yılında topçu ve istihkâm subaylarının yetiştirilmesi amacıyla Mühendislikhane-i Berrî-i Hümâyûn, daha sonra okulun sivil kanadı olan Hendese-i Mülkiye kuruldu. Mühendis Mektebi’nin askeri kanadı günümüzde Kara Harp Okulu ve Deniz Harp Okulu olarak devam ederken, sivil kanadı ise İTÜ’yü oluşturmuştur.
Bugün İTÜ, İstanbul’un iş merkezi Maslak’ta bulunan ve ana kampüsü Ayazağa Yerleşkesi olmak üzere 4’ü İstanbul Avrupa yakasında, 1’i Anadolu yakasında olmak üzere toplam 6 kampüse yayılmış bir üniversitedir. ve Kıbrıs’ta 1. Halen Maçka, Taşkışla ve Gümüşsuyu yerleşkelerinde Osmanlı döneminden kalma binalarda eğitim verilmektedir. İTÜ mezunları, Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye’nin büyümesinde ve gelişmesinde büyük rol oynamış, ülkede birçok unsuru ve birçok mühendislik işini üstlenmiştir.
Türkiye’de ilk kez televizyon yayını yapıldı, ilk üniversite radyosu kuruldu, ilk kez bir üniversitede bilgisayar kullanıldı, ilk kez bir Türk üniversitesi uzaya uydu gönderdi; İlk yerli haberleşme uydusu, ilk yerli helikopter, ilk yerli insansız araç gibi Türkiye’de mühendislik alanında birçok ilk, İTÜ tarafından gerçekleştirildi.
05
Tekel
Kökleri Cumhuriyet öncesine kadar uzanan İNHİSAR, Türkiye’de tütün ve alkollü içki sektörünün lider oyuncusu haline gelmiştir. İlk tütün tekeli 1862’de kuruldu. 1883’e gelindiğinde tuz, tütün ve alkollü içkilerin münhasır gelirleri “Duyunu Umumiye”ye bırakıldı. Daha sonra Tütün İnhisarı İşletme imtiyazı Memaliki Osmaniye Duhanları Ortak Menfaat Rejimi Şirketine devredildi. Reji şirketi 1884 yılında faaliyete geçmiştir.
1923 yılında “Reji” şirketinin tüm varlıkları, hakları ve misyonları devlete geçti. 1925 yılında tütün ve tütünle ilgili hizmetlerin devlet tarafından yürütülmesi kararlaştırıldı. Cumhuriyet tarihi boyunca birçok fabrika işletmeye alınırken, İNHİSAR bünyesindeki çalışan sayısı da yıllar geçtikçe arttı. 1980’li yıllarda MONOPOLE ilişkin kritik gelişmeler yaşanmaya başladı. İNHİSAR, 1984 yılında yabancı sigara ithalatına başladı. 1986 yılında MONOPOL ile ortaklık kuralıyla sigara üretim izni verildi.
1991 yılında sigara üretimi, ithalatı ve satışına belirli koşullar altında izin verildi. 2001 yılında özelleştirmeye tabi tutulan kuruluş, 2004 yılında 292 milyon dolara satıldı.
06
İETT
Türkiye’de birçok ilklerin mimarı olan İETT’nin İstanbul yolculuğu, 1869 yılında Dersaadet Tramvay Şirketi’nin kurulmasıyla başladı. 1871 yılında ise ilk atlı tramvaylar hizmete girdi. 1875 yılında Londra’dan sonra dünyanın en eski ikinci metrosu olan Tünel işletmeye açıldı.
Öte yandan elektrikli tramvay işletmeciliği ise 1914 yılında başlatıldı. Bir süre çeşitli şirketler tarafından yürütülen Elektrikli Tramvay ve Tünel işletmeciliği 1939 yılında millileştirildi. Kurum, İstanbul Elektrikli Tramvay ve Tünel (İETT) Genel Müdürlüğü adını aldı. sayılı kanunla 3645.
1945 yılında gaz fabrikaları ve dağıtım sistemleri İETT’ye devredildi. Bu hizmet 1993 yılında sonlandırılmıştır.
1930’da otobüsler, 1961’de ise troleybüsler hizmete girdi. 1982’de elektrik dağıtımı TEK’e devredildi. 1980 yılında Mavi Kart uygulamasına geçildi. 1985 yılında özel halk otobüslerinin yönetimi, işletilmesi ve kontrolü İETT’ye devredildi.
2013 yılında 1705 adet yeni ve konforlu otobüs İETT filosuna katıldı. 2014 yılında 965 yeni sürücü göreve başlarken, eğitim faaliyetlerinin yürütülmesi amacıyla İETT Akademi oluşturuldu. 2015 yılında Akbil’in yerini tamamen İstanbulkart aldı.
2018 yılında tamamı yerli üretim olan 375 otobüs İETT filosuna katıldı. 2019 yılında metrobüs hattında kadın güvenlik görevlileri çalışmaya başladı. Kadın sürücüler 2020 yılında göreve başladı.
07
Kuru Kahveci Mehmet Efendi
1871 yılında Mehmet Efendi tarafından İstanbul Fatih’te kuruldu. Türkiye’nin en eski işletmelerinden biri. 1857 yılında İstanbul Fatih’te doğan Mehmet Efendi, Süleymaniye Medresesi’nde okuduktan sonra babasının dükkânında çalışmaya başladı.
1871 yılında işi devralan Mehmet Efendi, çiğ kahveyi kavurup havanda öğütüp müşterilerine hazır olarak satmaya başladı. Kahveyi ilk kez öğütüp kahve severlere sunan Mehmet Efendi, bu yenilikle birlikte “Kurukahveci Mehmet Efendi” olarak anılmaya başlandı.
Mehmet Efendi’nin 1931 yılında vefatından sonra oğulları Hasan, Hulusi ve Ahmet Bey baba mesleğini sürdürdüler. Aile, 1934 yılında çıkarılan Soyadı Kanunu ile “Kurukahveci” soyadını da aldı. Ahmet Rıza Kurukahveci’nin vefatından sonra yönetimi kardeşleri Hulusi Kurukahveci ve Mehmet Kurukahveci devraldı.
08
İTO
İstanbul Ticaret Odası (İTO), insanların ticari işlemlerini düzenleyip kayıt altına aldığı ve işletmelerin kayıtlarını tuttuğu ticari bir kurum olarak 1882 yılında Dersaadet Ticaret Odası adıyla İstanbul’da kuruldu. 13 Haziran 1910’da yapılan bir yönetmelikle Ticaret ve Sanayi Odaları ile Ziraat Odaları yeniden ayrıldı. İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası ile aynı yıl kurulmuştur.
1923 yılında İzmir İktisat Kongresi’ne katılım sağlandı ve İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası millileştirildi.
1924 yılında İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Dergisi Osmanlıca ve Fransızca olmak üzere iki dilde yayımlanmaya başlandı.
1925 yılında Ticaret ve Sanayi Odaları Nizamnamesi yürürlüğe girdi. Odalara tüzel kişilik hakkı tanındı ve odalara üyelik zorunlu hale getirildi. İstanbul Ticaret Odası bu yıl 4. Vakıf Han’a taşındı. İstanbul Ticaret Borsası kuruldu.
İTO’nun 700 bin üyesi bulunuyor ve dünyanın en önemli ve en büyük ticaret odalarından biri olarak kabul ediliyor. Bu örgütün misyonu, çağa ayak uydurarak Türkiye’yi ve üyelerini geliştirmek, uluslararası siyasi ve ekonomik durumları kendi çıkarlarına yönlendirmek olarak tanımlanmaktadır.
